भर्खरै भित्रिएको डेढ अर्बको हेलिकोप्टर सेनाकै कमान्डमा
| २०७६ असोज ६ सोमबार | Monday, September 23, 2019 १७:३३:०० मा प्रकाशित
काठमाडौं-
-संखुवासभाको धर्मदेवी नगरपालिका-८ स्थित खाँदबारी-धनकुटा सडकखण्डको अक्कड भीरमा बिरामी लिएर आउँदै गरेको बोलेरो जिप अरुण नदीको घुमाउने दहमा खस्यो। चालकसहित ६ जना बेपत्ता भए। खोजतलासका लागि काठमाडौंबाट नेपाली सेनाको हेलिकोप्टरमार्फत सशस्त्र प्रहरी बलका गोताखोरसहित ४ जनाको टोली बिहीबार घटनास्थलतर्फ गयो।
-संखुवासभाको धर्मदेवी नगरपालिका-८ स्थित खाँदबारी-धनकुटा सडकखण्डको अक्कड भीरमा बिरामी लिएर आउँदै गरेको बोलेरो जिप अरुण नदीको घुमाउने दहमा खस्यो। चालकसहित ६ जना बेपत्ता भए। खोजतलासका लागि काठमाडौंबाट नेपाली सेनाको हेलिकोप्टरमार्फत सशस्त्र प्रहरी बलका गोताखोरसहित ४ जनाको टोली बिहीबार घटनास्थलतर्फ गयो।
-तत्कालीन संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्यनमन्त्री रवीन्द्र अधिकारीसहित ७ जना सवार एयर डाइनेस्टीको कलसाइन ‘नाइनएन एमआई-एसएस ३५० बिथ्रिई’ हेलिकोप्टर गत फागुन १५ गते ताप्लेजुङको फुङलिङस्थित तारेभीरमा दुर्घटना भयो। सवार सबैले ज्यान गुमाए। बिना हेलिकोप्टर उक्त स्थानमा उद्धारका लागि जानु प्रहरीलाई असम्भव थियो। त्यही भएर नेपाली सेनाको एमआई-१७ हेलिकोप्टरमार्फत प्रहरी घटनास्थल पुगेर उद्धारमा खटियो।
-गत जेठ १९ गते राति सोलुखुम्बुस्थित छेस्काम प्रहरी चौकीमा नेत्रविक्रम चन्द विप्लव नेतृत्वको नेकपाले कब्जाको प्रयास गरेको सूचना सञ्चारमाध्यममा चुहियो। विप्लव समूहले चौकी नै कब्जा गर्न खोजेको जानकारी पाएपछि काठमाडौंबाट नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी गरी ३ दर्जन सुरक्षाकर्मी सेनाको हेलिकोप्टरमार्फत सोलुखुम्बु गएको थियो।
माथिका तीन उदाहरण प्रतिनिधि घटना हुन्। ती दुर्घटनामा उद्धारका लागि जाने प्रहरी टोलीले सेनाको हेलिकोप्टर प्रयोग गरेका छन्। नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरी बल हरेक प्राकृतिक प्रकोप, आपतविपद, दुर्घटना, उद्धार, विशेष अपरेसनमा खटिनुपर्ने भएकाले सेनाको हेलिकोप्टर माग्नुको विकल्प छैन। किनकि प्रहरीसँग एउटा पनि हेलिकोप्टर छैन।
अचम्म त, जरुरी आवश्यकता ठान्दै प्रहरीले दुई दशकअघिदेखि नै हेलिकोप्टरको माग गर्दै आएको हो। अहिलेसम्म सरकारले उपलब्ध गराउने आवश्यकता ठानेको छैन।
हरेक स्थानीय तहमा कार्यालय रहेको प्रहरीलाई पहिलो ‘फ्रन्टलाइन एजेन्सी' मानिन्छ। प्रहरीले नसकेको अवस्थामा मात्रै सशस्त्र प्रहरी र नेपाली सेना खटिँदै आएका छन्।
तत्कालीन प्रहरी महानिरीक्षक (आइजिपी) अच्युतकृष्ण खरेलको पालामा प्रहरीले पहिलोपटक सरकारसँग हेलिकोप्टर माग गरेको थियो। त्यसबेला प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला थिए। कोइराला नेतृत्वको सरकारले २०५७ असोजको दोस्रो साता नेपाल प्रहरीलाई हेलिकोप्टर किनिदिने निर्णयसमेत गरेको थियो। यो २० वर्षमा धेरै जना सरकारको नेतृत्वमा आए। खरेलदेखि अहिलेसम्म ११ जना आइजिपी फेरिए। तर, प्रहरीले हेलिकोप्टर पाएन।
बरु भिभिआइपीसम्मका लागि भनेर हेलिकोप्टर आएका आयै छन्।
१ अर्ब ४० करोड रुपैयाँमा सरकारले खरिद गरेको हेलिकोप्टर केही दिनअघि काठमाडौं आइपुगेको छ। जुन सेनाले नै सञ्चालन गर्नेछ।
माओवादी द्वन्द्वपछि हेलिकोप्टर माग
नेपाल प्रहरीले सरकारसँग हेलिकोप्टर माग गर्नुको इतिहास खोतल्न माओवादी द्वन्द्वमा फर्कनुपर्ने हुन्छ। २०५२ सालबाट घोषणा गरिएको माओवादी सशस्त्र युद्ध २०५७/५८ सालमा उत्कर्षमा पुगेको थियो।
नेपाल प्रहरीले सरकारसँग हेलिकोप्टर माग गर्नुको इतिहास खोतल्न माओवादी द्वन्द्वमा फर्कनुपर्ने हुन्छ। २०५२ सालबाट घोषणा गरिएको माओवादी सशस्त्र युद्ध २०५७/५८ सालमा उत्कर्षमा पुगेको थियो।
त्यसबेलाका आइजिपी अच्युतकृष्ण खरेलले आफ्नो आत्मकथामा लेखेका छन्, ‘सुरुका दिनमा माओवादी आक्रमण ‘हिट एन्ड रन’ प्रकृतिको थियो। आयो डाङडुङ हान्यो भाग्यो। यस्तोमा सुरक्षा फौजले तुरुन्तै जवाफी कारबाही गर्न सक्यो भने राम्रो नतिजा आउन सक्थ्यो। दुर्गम र विकट ठाउँमा हुने हमलामा तुरुन्तै एक्सनमा जान प्रहरीलाई हेलिकोप्टरको खाँचो थियो।’
द्वन्द्वग्रस्त ठाउँमा तत्कालै थप मद्दतका लागि गोलीगठ्ठाका सामानसहित प्रहरी जानुपर्ने अवस्था आउँदा हेलिकोप्टरको विकल्प थिएन। प्रहरीले नेपाली सेनाको हेलिकोप्टर मागेर जानुपर्ने बाध्यता थियो।
सेनाको हेलिकोप्टर युद्धग्रस्त क्षेत्रमा जाँदा त्यतिकै समस्या हुने गरेको पनि पूर्व आइजिपी खरेलले उल्लेख गरेका छन्। सेनाको हेलिकोप्टर प्रयोग गर्न पनि आफ्नै कार्यविधि थियो।
'अपरेसनमा जाने प्रहरी, हेलिकोप्टर उडाउने पाइलट सेनाको। हामी जमिनका गतिविधि पहिचान गर्न कम उचाइमा उडाउन भन्थ्यौं। पाइलट खतरा हुन्छ भन्दै टार्थे। हेलिकोप्टरको कमान सम्हालेर बसेका पाइलटले भनेपछि खुरुखुरु मान्नुको विकल्प प्रहरीसँग थिएन,’ खरेलले लेखेका छन्।
सेनाकै अह्रनखटनमा चल्ने हेलिकोप्टर पछि सेनाले समेत दिन आनाकानी गरेपछि प्राइभेट कम्पनीका हेलिकोप्टर भाडामा प्रयोग गरेर प्रहरी द्वन्द्वग्रस्त ठाउँमा खटिन्थ्यो।
प्राइभेट कम्पनीका हेलिकोप्टर पनि बिस्तारै लडाइँ भएका ठाउँमा जान आनाकानी गर्न थालेका थिए। पूर्वआइजी खरेल सम्झन्छन्, 'चाहिएको बेला हेलिकोप्टर उपलब्ध हुँदैन थियो। भएका पनि जान मान्ने अवस्था थिएन।’
त्यसबेला हेलिकोप्टर भाडामा लिँदा वार्षिक १५ करोड रुपैयाँ खर्च हुन्थ्यो। सोही कुरालाई मध्यनजर गर्दै प्रहरीले सरकारसँग हेलिकोप्टर माग गरेको थियो। गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको सरकारले ०५६ सालमा प्रहरीलाई हेलिकोप्टर खरिद गर्दिने सम्झौता गरेको थियो। त्यसबेला हेलिकोप्टर खरिद शाखा नै बनाएर क्याप्टेन रामेश्वर थापा, विकास राणासँग सरसल्लाह गरेर योजनासमेत तयार पारिएको थियो। पछि तत्कालीन राजा वीरेन्द्र शाहले प्रहरीलाई किन चाहियो हेलिकोप्टर भन्दै मन्त्रिपरिषद्को उक्त निर्णय अस्विकृत गरेका थिए।
पछि सुपुर्दगी सन्धी, आतंकवाद, सीमा क्षेत्रमा हुने अपराध, अवैध निकासी पैठारी नियन्त्रण लगायतका विषयमा छलफल गर्न भारतीय सुरक्षा टोली नेपाल आयो। त्यसबेला खरेलले हेलिकोप्टर सहयोग गर्न आग्रह गरे। तत्कालीन भारतीय राजदूत केभी राजनले नेपाल प्रहरीलाई हेलिकोप्टर किनिदिन प्रतिबद्धता पनि जनाएका थिए। भारतीय सरकारले हेलिकोप्टर उपलब्ध गरायो, तर सेनाले प्रहरीलाई दिएन।
त्यो हलिकोप्टर सेनाले नै प्रयोग गरेको पूर्वआइजी खरेल बताउँछन्। यसरी सेनाकै कारण त्यसबेला प्रहरीले हेलिकोप्टर नपाएको खरेलको अनुभव छ।
सेनालाई १७ वटा, प्रहरी हेरेको हेर्यै
गत बुधबार मात्रै भिभिआइपीका लागि भन्दै मात्रै १ अर्ब ४० करोड रुपैयाँमा सरकार हेलिकोप्टर खरिद गर्यो। इटालीबाट खरिद गरिएको १० सिट क्षमता रहेको ‘नाइनएन-पिएमन’ हेलिकोप्टर सेनाले सञ्चालन गर्ने गरी खरिद भएको हो।
गत बुधबार मात्रै भिभिआइपीका लागि भन्दै मात्रै १ अर्ब ४० करोड रुपैयाँमा सरकार हेलिकोप्टर खरिद गर्यो। इटालीबाट खरिद गरिएको १० सिट क्षमता रहेको ‘नाइनएन-पिएमन’ हेलिकोप्टर सेनाले सञ्चालन गर्ने गरी खरिद भएको हो।
यसभन्दा अघि सेनाले ०७५ माघ २३ गते डिजास्टरका लागि भनेर १४ सिट क्षमताको इटालियन अगस्टा हेलिकोप्टर ल्याएको थियो।
सेनासँग ‘नाइनएन-पिएमन’ १ वटा, डिजास्टरका लागि भनेर ल्याएको अगस्टा १ वटा, अमेरिकन बेल कम्पनीको ३ वटा, एएलएच कम्पनीको १ वटा, २१ सिट क्षमताको एमआई-१७ ४ वटा, एक्वायर ३ वटा हेलिकोप्टर छन्।
बेल कम्पनीको ३ वटामध्ये एउटा मर्मतको अवस्थामा रहेको सैनिक स्रोतले जानकारी दियो। एमआई-१७ चार वटा मध्ये एउटा मर्मतको अवस्था छ भने बाँकी चालु अवस्था छन्। एक्वायर ३ मध्ये २ मर्मतमा छन्।
सेनासँग जम्मा १७ वटा हेलिकोप्टर छन्। ती मध्ये ४ वटा हेलिकोप्टर भने कामै नलाग्ने भएर थन्किएको सैनिक स्रोतले जनायो। ४ वटा मर्मतका क्रममा छन् भने ९ वटा चालु अवस्थामा छन्।
यसरी सेनाका लागि भनेर हेलिकोप्टर पर्याप्त देखिन्छ। तर २० वर्षदेखि माग गरेको नेपाल प्रहरीले अहिलेसम्म एउटा पनि हेलिकोप्टर पाउन सकेको छैन।
अच्युतकृष्ण खरेलपछि आइजी भएका अन्य आइजीहरुले यस विषयमा कुरा नउठाएका होइनन्। तर सरकारबाट सुनुवाइ हुन सकेको छैन।
तत्कालीन गृहमन्त्री गोविन्दराज जोशीले सेनाको असहयोगकै कारण प्रहरीलाई हेलिकोप्टर उपलब्ध हुन नसकेको खरेललाई बताएको पुस्तकमा उल्लेख छ। यही चेपुवामा परेका जोशीले राजीनामा दिएका थिए। 'पत्रकार सम्मेलनमै गृहमन्त्रीबाट राजीनामा दिएपछि उहाँ आफ्नो कार्यकक्ष फर्किनुभयो,' खरेलले लेखेका छन्, 'म क्वार्टरमा खाना खाइरहेको थिएँ। प्रधानसेनापति प्रज्ज्वल शमशेर राणाको फोन आयो। उहाँले एकदमै चर्को स्वरमा भन्नुभयो, 'नेपाल प्रहरी र नेपाली कांग्रेस मिलेर सेनालाई बदनाम गर्ने? सेनाविरुद्ध षड्यन्त्र गर्ने? सेनालाई एक्सपोज गर्ने?'
केही महिनाअघि मात्रै प्रहरी प्रधान कार्यालयले गृह मन्त्रालयसमक्ष ७ वटा हेलिकोप्टर मागको प्रस्ताव पेस गरेको छ। नेपाल प्रहरीका केन्द्रीय प्रवक्ता डिआइजी विश्वराज पोखरेल भन्छन्, ‘हामीले आवश्यकता ठानेरै सातै प्रदेशका लागि हेलिकोप्टर माग गरेका हौं। निर्णय गर्ने काम मन्त्रालयको हो।’
प्रहरीलाई हेलिकोप्टर कति आवश्यक?
गत भदौ १४ गते शनिबार चिनियाँ ह्याकरले नेपालका एटिएम बुथको सिस्टम ह्याक गरेर ठूलो रकम निकालेका थिए। उनीहरु मध्ये ५ जना तत्कालै पक्राउ परे पनि ३ जना फरार भए। फरारमध्ये चिनियाँ मूलका फ्रान्सेली नागरिक छु लुई भदौ १६ गते त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पक्राउ परेका थिए।
गत भदौ १४ गते शनिबार चिनियाँ ह्याकरले नेपालका एटिएम बुथको सिस्टम ह्याक गरेर ठूलो रकम निकालेका थिए। उनीहरु मध्ये ५ जना तत्कालै पक्राउ परे पनि ३ जना फरार भए। फरारमध्ये चिनियाँ मूलका फ्रान्सेली नागरिक छु लुई भदौ १६ गते त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पक्राउ परेका थिए।
लुईले नेपालबाट भाग्नकै लागि हेलिकोप्टर चार्टर्ड गरेको खुलेको थियो। लुई सुरुमा भागेर रसुवा पुगेका थिए। केरुङ नाकाबाट चीन पस्न असम्भव भएपछि उनी निजी हेलिकोप्टर चार्टर गरेर त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल फर्किएका थिए। उनी जतिसक्दो चाँडो त्यहाँबाट मलेसिया जान चाहन्थे।
यसरी एक अपराधीले भाग्नका लागि समेत हेलिकोप्टर प्रयोग गर्ने अवस्था आउन थालिसकेको अवस्थामा अपराधी समात्ने र प्राकृतिक प्रकोप जस्ता विपदको उद्धरमा खटिने प्रहरीलाई हेलिकोप्टर आवश्यक रहेको धेरैजसो प्रहरी अधिकारीको भनाइ छ।
तत्कालै खटिनुपर्ने बेलामा अहिले पनि नेपाल प्रहरीले भाडामा वा सेनाको हेलिकोप्टर प्रयोग गर्दै आएकाले पनि हेलिकोप्टर आवश्यकता छ भन्ने बुझिएको प्रहरी प्रवक्ता पोखरेल बताउँछन्।
'विकट स्थानमा खटिएका आफ्नै सुरक्षाकर्मीको उद्धार गर्न पनि प्रहरीलाई हेलिकोप्टर आवश्यक छ,' प्रवक्ता पोखरेल भन्छन्, 'जसले गर्दा प्रहरीको मोरल हाई पनि हुन्छ।'
हेलिकोप्टर प्रयोगकै कारण ०७१ सालमा ३ नेपाली अपरहणमा गर्ने अपहरणकारीलाई बैंककमा प्रहरीले तत्कालै पक्राउ गरेको थियो। प्रहरीको यस्ता विशेष किसिमका अपरेसनमा पनि हेलिकोप्टर उपयुक्त हुने विज्ञहरुको भनाइ छ।
तर हेलिकोप्टर मागसँगै यसको दुरुपयोग र मर्मतको कुरा पनि सँगै आउने पूर्व डिआइजी हेमन्त मल्ल बताउँछन्। ‘प्रहरीलाई हेलिकोप्टर चाहिन्छ भन्ने औचित्य कतिसम्म हो? त्यो कुरा प्रस्ट हुनुपर्यो। हेलिकोप्टरसँगै यसको दुरुपयोग र मेन्टिनेन्सको कुरा पनि आउँछ,’ उनले भने।
बेलाबेलामा सेनाको हेलिकोप्टर समेत दुरुपयोग भइरहेको खबर बाहिर आएकाले प्रहरीको दुरुपयोग नहोला भन्न नसकिने उनको तर्क छ। 'प्रहरीका हेलिकोप्टर रेस्क्यु र आपतकालीन अवस्थामा प्रयोग हुनेभन्दा पनि नेताहरु सयर गर्न प्रयोग हुन सक्ने अवस्था नआउला भन्न सकिन्न,' मल्लले भने।
अहिले पनि सेनाका ४ वटा हेलिकोप्टर काम नै नलाग्ने गरी थन्किएर बसेका छन्। नेपाल प्रहरीमा पनि भोलि यो समस्या आउन सक्ने उनी बताउँछन्। ‘बिग्रिएका गाडी मर्मत गर्न त प्रहरीले चुनाव पखर्नुपर्ने अवस्था छ भने भोलि हेलिकोप्टर बिग्रियो भने कसरी मर्मत हुन्छ?’ मल्लले प्रश्न गरे। यी कुरालाई मध्यनजर गरेर मात्रै हेलिकोप्टर किन्दा ठिक हुने उनको तर्क छ।
'शान्ति सुरक्षा र उद्धारका लागि'
लेकमा रहेका आफ्नै सुरक्षा फौजको उद्धारदेखि नागरिकको उद्धार र शान्ति सुरक्षा कायम गर्न सशस्त्र प्रहरी बललाई हेलिकोप्टर आवश्यक रहेको सशस्त्रका प्रवक्ता डिआइजी सुरज श्रेष्ठ बताउँछन्।
लेकमा रहेका आफ्नै सुरक्षा फौजको उद्धारदेखि नागरिकको उद्धार र शान्ति सुरक्षा कायम गर्न सशस्त्र प्रहरी बललाई हेलिकोप्टर आवश्यक रहेको सशस्त्रका प्रवक्ता डिआइजी सुरज श्रेष्ठ बताउँछन्।
बाढीपहिरो लगायतका प्राकृतिक प्रकोपमा तत्कालै खटिनुपर्ने अवस्था आउँदा सशस्त्र प्रहरीले नेपाली सेनाको हेलिकोप्टर प्रयोग गर्दै आएको छ। हालैमात्र संखुवासभाको अरुण नदीमा खसेको जिपको खोजी, हुम्लामा गाउँपालिका उपाध्यक्षसहित बेपत्ता जिपको खोजी गर्न सशस्त्रको गोताखोरको टोली सेनाकै हेलिकोप्टरमार्फत घटनास्थल पुगेको थियो।
'पटकपटक यो विषयमा कुरा उठ्छ, छलफल पनि हुन्छ। मन्त्रालयले सकारात्मक जवाफ पनि दिने गरेको छ। तर अहिलेसम्म किन सशस्त्र प्रहरीका लागि खरिद भएन,' श्रेष्ठ भन्छन्, 'त्यो कुरा हामीले बुझ्न सकेका छैनौं।
त्यस्तै, आफ्नै सुरक्षा फौजको उद्धारका लागि पनि सशस्त्र प्रहरीलाई हेलिकोप्टर आवश्यक रहेको सशस्त्र प्रहरीले जनाएको छ। यो आर्थिक वर्षभित्र हिमाली क्षेत्रमा सशस्त्रले ५ वटा बोर्डर आउट पोस्ट (बिओपी) राखिसक्ने तयारी छ। अन्य ठाउँमा राख्दै जाने उसको योजना छ। त्यस्ता विकट ठाउँमा केही भइहाले तत्कालै थप फौज जानुपर्ने अवस्था आएमा अथवा आफ्नै सुरक्षाकर्मी बिरामी भएको अवस्थामा तत्कालै उद्धार गर्न हेलिकोप्टर अति आवश्यक रहेको सशस्त्रका एक अधिकारी बताउँछन्।
उनी प्रश्न गर्छन्, 'हेलिकोप्टरमा सेनाको मात्रै सिन्डिकेट किन? नेपालको आकाश अरु सुरक्षा निकायले प्रयोग गर्न नपाउने?’
शान्ति सुरक्षा कायम राख्नका लागि दुई वटा सुरक्षा फौजको अन्तर पनि कम हुनुपर्ने उनको तर्क छ। ‘मोरल हाई राख्न के गर्नुपर्छ। मोटिभेसन कतिको आवश्यक छ, सेवासुविधा कतिको आवश्यक छ,' उनले भने, 'त्यो नहुँदा शान्तिसुरक्षामा कति असर गर्छ भन्ने कुरा राज्यले बुझ्नु जरुरी छ।’ (मुख्य तस्बिर स्रोत : indiandefencereview.com)
.jpg)